Σαν χθες, δέκα χρόνια πριν, ξεκινήσαμε να μαθαίνουμε την ιστορία του Βαγγέλη Γιακουμάκη. Μια ιστορία ματσίλας, κακοποίησης και πολλών άλλων, που οδήγησε έναν νέο άνθρωπο στον θάνατο. Θυμόμαστε την ιστορία αυτή σε μια εποχή που είμαστε όλοι αγανακτισμένοι και αποτροπιασμένοι από την ιστορία του τρίχρονου Άγγελου, που το σκότωσαν μετά από πολλά βασανιστήρια οι ίδιοι οι άνθρωποι που έπρεπε να το προσέχουν.
Οι ιστορίες του Βαγγέλη και του Άγγελου, πέρα από την τραγική τους έκβαση, μοιράζονται μια βασική ομοιότητα: την αδιαφορία και την αδράνεια των τρίτων. Η συμπεριφορά αυτή, έχει εμμέσως γεννήσει πολλά κακά στην κοινωνία μας, μην αποτρέποντάς τα.
Συγκεκριμένα, γύρω μας συμβαίνουν και θα συμβαίνουν πολλά δεινά. Η πρώτη και (εύκολη) κίνηση είναι να τα κατακρίνουμε και να δηλώσουμε τη λύπη, την αηδία και την οργή μας, τόσο γι’ αυτά όσο και για την κοινωνία που τα γέννησε. Με την κίνησή μας αυτή προσπαθούμε να αποτινάξουμε το βάρος από πάνω μας, δείχνοντας την δική μας ηθική υπεροχή. Για να μην είναι τόσο εμφανής, ωστόσο, η προσπάθεια αυτοπροβολής μας, χρησιμοποιούμε το α’ πληθυντικό και μιλάμε για την «κοινωνία μας». Και αν και γίνεται για αντιπερισπασμό, το α’ πληθυντικό είναι η σωστή χρήση, γιατί στην κοινωνία φταίμε όλοι μας.
Στην περίπτωση του Βαγγέλη πολλοί θα άκουσαν, θα είδαν και θα σώπασαν. Το ίδιο πιθανότατα θα έγινε και στην περίπτωση του Άγγελου. Δεν είναι όλα τα κλάματα και όλες οι κραυγές των μωρών ίδιες για να κρυφτεί κανείς πίσω από την άγνοια. Άρα και στις δύο περιπτώσεις, πολλοί θα αντιλήφθηκαν και αρκετοί θα κατάλαβαν τι συνέβη αλλά, εν τέλει, κανείς ή μάλλον ελάχιστοι, μίλησαν.
Οι δικαιολογίες για την αδράνεια
Όμως, τι ωθεί κάποιον στο να μην μιλήσει; Είναι πολλές οι δικαιολογίες που λέμε για να μην κάνουμε το σωστό ή γιατί δεν κάναμε το σωστό.
«Πού να φανταστώ τι συνέβαινε…»
Στην εποχή της συνεχούς κινδυνολογίας από τα ΜΜΕ, είναι αδύνατο κάποιος να μην έχει έρθει σε επαφή με τη βία που υπάρχει γύρω μας. Άρα στην εποχή μας είναι αδύνατο κάποιος να κάνει τον αφελή και να πει ότι δεν φαντάστηκε τι συμβαίνει.
«Που να μπλέκω τώρα με τέτοια…»
Ενδέχεται κάποιος να φοβάται να καταγγείλει κάτι, ώστε να μην δεχθεί και ο ίδιος του συνέπειες. Αυτό, μέρα τη μέρα τείνει να εκλείπει. Στα σχολεία αλλά και έξω στον κόσμο, είναι εύκολο να ενημερώσεις κάποιον αρμόδιο (την αστυνομία ή τον εκπαιδευτικό) με μικρή προσπάθεια και έκθεση. Άρα πολύς από τον φόβο χάνεται με την ανωνυμία. Μαζί του χάνεται και η δικαιολογία για να μην επέμβεις.
Το μπλέξιμο, βεβαίως, μπορεί να είναι και μια κατάθεση στην Αστυνομία ή να γίνει μάρτυρας κανείς στο δικαστήριο. Οπότε η προστασία ενός ατόμου που δέχεται βία παίρνει δεύτερη προτεραιότητα μπροστά στο ξεβόλεμα που αυτή θα φέρει.
«Δεν είναι δικό μου πρόβλημα…»
Εδώ μιλάμε για πλήρη αδιαφορία. Πολλές φορές, και με μεγάλη πικρία και αναλγησία, κοιτάμε προς το θύμα. Το θύμα που σκεφτόμαστε ότι μπορεί να φταίει, γιατί ίσως προκαλεί με κάποιον τρόπο τη μοίρα του ή ότι θα πρέπει να σκληρύνει για να μάθει από την εμπειρία αυτή.
Σπάζοντας τη σιωπή
Οι άνθρωποι δεν είμαστε αλάνθαστοι. Όμως, το μερίδιο της ευθύνης που βαραίνει το θύμα είναι αμελητέο, αν σκεφτεί κανείς το καθημερινό βασανιστήριο που δέχεται. Πώς να πάρεις τη σωστή απόφαση όταν είσαι σε απόγνωση και φόβο; Εμείς που είμαστε συναισθηματικά νηφάλιοι, είμαστε πια τόσο τσιγγούνηδες με τη βοήθειά μας; Αρκούμαστε να μην την προσφέρουμε σε κάποιον που ξέρουμε ότι υποφέρει, απλά γιατί δεν πληροί τα κριτήρια μας;
Στην εποχή όπου κυριαρχεί ο ατομικισμός, το να κάνεις το σωστό πολλές φορές μοιάζει ανώφελο ή και αφελές. Είναι εύκολο να τα έχεις καλά εσύ με τη ζωή σου και να υποφέρουν άλλοι αντί για σένα. Γι’ αυτό είναι ακόμα πιο ενάρετο στην εποχή μας, το να κάνεις το σωστό. Να το κάνεις γιατί αποστρέφεσαι κάποιος συνάνθρωπος σου να υποφέρει. Να το κάνεις γιατί θα ήθελες να σε βοηθήσουν κι εσένα αν βρισκόσουν στη θέση τους, άσχετα αν αυτό ισχύει ή όχι. Γι’ αυτό και στις «Θερμοπύλες» γράφει ο Καβάφης:
«Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
Όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
Πώς ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
Κ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε»
Μπορεί το καλό που θα κάνεις στον κόσμο να μην το εισπράξεις και άρα να σε προδώσει. Επιπλέον, ακόμα και αν κάνεις το καλό, ίσως τελικά να το βρεις μπροστά σου και να μην αλλάξουν πολλά. Γι’ αυτό ο ποιητής εξαίρει τους ήρωες των κάθε Θερμοπυλών. Γιατί παρά την επικείμενη προδοσία αλλά και τη γνώση της τελικής ήττας, αυτοί κάνουν το σωστό.
Μόνο έτσι θα δούμε κάτι καλύτερο στην κοινωνία μας. Όταν θα κάνουμε το σωστό ακόμα και όταν μοιάζει ανώφελο. Γιατί, πρώτα θα βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον και μετά θα φύγει το ατομιστικό πνεύμα από την κοινωνία. Το αντίστροφο δεν γίνεται.
Ας μην θρηνήσουμε άλλον Βαγγέλη ούτε άλλον Άγγελο. Πολύ συχνά, είναι στο χέρι μας.
