Ζούμε στην εποχή της εκθετικής ανάπτυξης της τεχνολογίας, που στον αντίποδα αυτής, βρίσκουμε μια διαρκή αποδυνάμωση της δημοκρατίας. Η άνοδος του λαϊκισμού, των άκρων και της αποχής, μαζί με την παγίωση του αυταρχισμού (σε ορισμένα μέρη του κόσμου) μαρτυρούν την αποδυνάμωση αυτή. Εύλογα κανείς θα μπορούσε να δει τη σχέση της τεχνολογικής προόδου και της εξασθένισης της δημοκρατίας και να παρατηρήσει μια συσχέτιση μεταξύ των δύο.
Πολλοί, κατά τις αρχές του διαδικτύου, επαίνεσαν το διαδίκτυο ως το δημοκρατικότερο μέσο διάδοσης πληροφοριών, χάρη στη δυνατότητα του για αμφίδρομη επικοινωνία και, κυριότερα, τη δυνατότητα που θα έδινε σε όποιον είχε σύνδεση διαδικτύου να κοινοποιήσει τις σκέψεις του. Αναμφίβολα, αυτά ήταν και είναι μερικά από τα ωφέλιμα στοιχεία του διαδικτύου. Αλλά υπάρχει μια παγίδα στην οποία όλοι μας, είτε περισσότερο είτε λιγότερο, έχουμε πέσει: την παραπληροφόρηση, είναι ιδιαιτέρως επιζήμια για τη δημοκρατία. Ένας παραπληροφορημένος πολίτης δεν αποτελεί κίνδυνο μόνο για τον εαυτό του αλλά μπορεί να μεταδώσει τις ίδιες λανθασμένες πληροφορίες και να επηρεάσει και άλλους (ως ασθενής μιας ακόμη πανδημίας). Δυστυχώς, όμως, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι λανθασμένες πληροφορίες ταξιδεύουν έξι φορές γρηγορότερα απ’ ό,τι οι αληθινές1, με επίπτωση οι διάλογοι μεταξύ των πολιτών να γίνονται, στην καλύτερη, αναποτελεσματικοί αφού βασίζονται σε ανακρίβειες και ψέματα. Σε αυτό το γεγονός ευθύνονται οι αλγόριθμοι των μέσων αυτών, οι οποίοι, βέβαια, ευθύνονται και για άλλα προβλήματα της σύγχρονης δημοκρατίας.
Οι αλγόριθμοι των κοινωνικών δικτύων έχουν σαν βασικό στόχο την αύξηση του βαθμού απασχόλησης του κάθε χρήστη με την εκάστοτε πλατφόρμα, ώστε να μπορεί να δει περισσότερες διαφημίσεις και να μαζευτούν περισσότερα από τα προσωπικά του δεδομένα. Προς επιδίωξη αυτού του στόχου, κάθε άτομο βλέπει μια εξατομικευμένη μορφή της πλατφόρμας, μοναδική στον ίδιο και στα προσωπικά του ενδιαφέροντα. Έτσι, στο κάθε άτομο έρχονται δημοσιεύσεις που τον ενδιαφέρουν περισσότερο και άρα θα δώσει μεγαλύτερο κομμάτι του χρόνου του στην εκάστοτε σελίδα. Κάπου εκεί, όμως, χάνεται η δημοκρατικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης: ένας πολίτης που κλίνει προς μια πολιτική κατεύθυνση βλέπει όλο και περισσότερες δημοσιεύσεις οι οποίες συμφωνούν με τα πιστεύω του και λιγότερες που να τα προκαλούν2, οδηγώντας τον τελικά σε δογματισμό μιας και δεν βλέπει οποιασδήποτε μορφής αντίλογο σε αυτά που πρεσβεύει. Κατά αυτόν τον τρόπο, είναι σχεδόν απίθανο να επιδιώξει πραγματικό διάλογο αλλά κάνει κήρυγμα, μιας και είναι πεπεισμένος ότι έχει δίκαιο. Κατά αυτόν τον τρόπο, υποσκάπτεται η εύρεση κοινού ιδεολογικού εδάφους μεταξύ των πολιτών και καλλιεργείται η υποστήριξη για τα άκρα του πολιτικού φάσματος.
Η σύγχρονη τεχνολογία πέρα από τις έμμεσες μπορεί να δημιουργεί και άμεσες απειλές για τη δημοκρατία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι φετινές αμερικανικές προεδρικές εκλογές, στις οποίες το ένα πέμπτο των ψηφοφόρων θα καταθέσει την ψήφο του σε ηλεκτρονικούς θαλάμους3, οι οποίοι είναι ευάλωτοι σε πιθανές κυβερνοεπιθέσεις, με δυνητικά καταστρεπτικές συνέπειες στη δημοκρατία. Από την άλλη, κοιτώντας στην Κίνα, μπορούμε να δούμε τη δύναμη του καθεστώτος να εμποδίσει βασικές δημοκρατικές ελευθερίες χρησιμοποιώντας σύγχρονη τεχνολογία. Η κινεζική κυβέρνηση έχει εγκαταστήσει ένα υπερσύγχρονο σύστημα παρακολούθησης των πολιτών της4. Το σύστημα χρησιμοποιεί κάμερες, το ίντερνετ και διάφορες βάσεις δεδομένων για να έχει μια καθολική εικόνα του κάθε πολίτη και των ενεργειών του. Πέρα από αυτήν την κατάφωρη παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιωτικότητα, η κινεζική κυβέρνηση πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα: τα δεδομένα από αυτή την παρακολούθηση χρησιμοποιούνται για την κοινωνική αξιολόγηση των πολιτών. Αποτέλεσμα αυτής, είναι ένας αλγεβρικός αριθμός, σύμφωνα με τον οποίο μπορούν να προκύψουν οφέλη ή ποινές για τους πολίτες. Οι ποινές φτάνουν σε σημείο να απαγορεύουν και την έξοδο από την χώρα, με το βασικό δημοκρατικό δικαίωμα στην ελευθερία να καταλύεται. Η οποιαδήποτε μορφής αντίδραση σε τέτοια μέτρα ή πράξεις υπέρ του εκδημοκρατισμού της Κίνας, προφανώς θα έχουν την επίπτωση μείωσης των κοινωνικών πόντων, προφανώς αποθαρρύνοντας τέτοιες ενέργειες, αποσκοπώντας στην παγίωση του καθεστώτος.
Φτάνουμε στο συμπέρασμα λοιπόν, ότι η σύγχρονη τεχνολογία έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει, και πράγματι προκαλεί, πολλά προβλήματα στη δημοκρατία. Είτε κάποιος επευφημεί την τεχνολογία για τις δυνατότητες της να βοηθήσει την εξάπλωση της δημοκρατίας, είτε την αποστρέφεται λόγω των προβλημάτων που δημιουργεί σε αυτή, σε τελική ανάλυση δεν έχει σημασία. Η σύγχρονη τεχνολογία έχει μπει στις ζωές μας και πλέον είναι αναπόσπαστο μέρος τους, γι’ αυτό η ιδεολογική άρνηση της μπορεί να είναι από ανόητη έως επικίνδυνη. Σίγουρα βέβαια είναι αχρείαστη. Οπότε, από εμάς δεν απαιτείται να αλλάξουμε τα τεχνολογικά μέσα, γιατί αυτά από μόνα τους είναι ακίνδυνα. Οπότε χρειάζεται να αλλάξουμε τον τρόπο που τα χρησιμοποιούμε. Γιατί καλό είναι να μην ξεχνάμε: δεν φταίει ο υπολογιστής για τη διχόνοια μεταξύ μας αλλά η δική μας μισαλλοδοξία. Δεν φταίει το τάμπλετ που πιστέψαμε σε μια ψευδή είδηση αλλά η δική μας επιπολαιότητα. Δεν φταίει ο αλγόριθμος του facebook που πιστέψαμε σε λαϊκιστές πολιτικούς αλλά η δική μας αφέλεια. Τα τεχνολογικά μέσα δεν μας έκαναν χειρότερους ανθρώπους και πολίτες αλλά μας θύμισαν ποιοι πραγματικά είμαστε.
Πηγές:
1. https://news.mit.edu/2018/study-twitter-false-news-travels-faster-true-stories-0308
2. https://www.technologyreview.com/2018/08/22/140661/this-is-what-filter-bubbles-actually-look-like/
3. https://www.scientificamerican.com/article/the-vulnerabilities-of-our-voting-machines/
4. https://www.china-briefing.com/news/chinas-corporate-social-credit-system-how-it-works/
